Op de televisie is een onrustige menigte te zien. Het is bijna acht uur op de Dam. Geroezemoes en gekuch. Iedereen maakt zich op om maar liefst twee hele minuten niets te zeggen. Het valt niet mee. Ouders met huilende kinderen halen alvast snoepjes tevoorschijn. Mensen kijken rond, op zoek naar potentiele schreeuwers. Het collectieve zwijgen kan beginnen.

Als de klok acht uur zet ik de televisie op standby. Ik heb niet zoveel op met het neo-nationalisme van kransleggingen, trompetgeschal en toespraken. Holle woorden en holle rituelen, die bij mij meer vragen oproepen dan antwoorden geven. Bovendien is de hele televisieavond verder ook al verpest. Langdradige films, in zwart en wit, vullen het program. De listige Oscar staat op het hoofdmenu, met als bijgerecht een keur aan opinieprogramma's en docu-drama's.

Ik wend me tot het internet, waar men vrij weinig last heeft van onze nationalistische tradities. Daar blijkt dat ik de Nederlandse televisie tekort heb gedaan. De NOS komt met "Westerbork, de film", die een ander beeld laat zien van het beruchte kamp. Ik was alleen bekend met het beeld van het meisje in de trein. Het meisje in de trein werd het symbool en niet de voetballende jongens. Alles moet verschrikkelijk lijken, ook als het in de praktijk niet zo was.

De documentaire "Zwarte Soldaten", uitgezonden op 2 mei, was ook al zo'n meesterlijk stuk, die de andere kant van de oorlog in beeld bracht. Men vond het in de media nogal controversieel. Het zou niet gepast zijn, om vlak voor 4 mei, Nederlanders in dienst van de Waffen-SS in beeld te brengen. Te zien waren mensen die, voornamelijk door armoede gedreven, deel namen aan een verschrikkelijke oorlog, waar ze niets te zoeken hadden. Geen doelbewuste massamoordenaars maar mislukkelingen, die gevallen waren voor propaganda. Niet veel verschillend van de jongens en meiden die momenteel nog in Irak en Afghanistan verblijven.

Vaker dan slechts een magere twee minuutjes per jaar sta ik stil bij oorlog. Ik sta stil bij het feit dat onze voorouders niet onschuldig waren. De feiten, zoals geleerd op school, kloppen niet. Iedereen zou eens de scriptie van Hendriks moeten lezen over Antisemitisme in Nederland. Het vingertje naar onze oosterburen wijzen voldoet niet. Behalve slachtoffers van de oorlog waren veel Nederlanders, bewust dan wel onbewust, daders.

Het denken in termen als goed en fout is het grootste probleem. In oorlogen zijn een boel goede mensen gestorven door het toedoen van foute mensen, maar ook omgekeerd. Geen van hen ziet zichzelf echter als fout. Het is ook een mythe dat slechts foute mensen verantwoordelijk zijn voor genocide. Het blijft opinie en tijdsgeest. Achteraf toont men spijt en berouw, nooit vooraf.

"Dit nooit weer", klinkt het op de Dam. Wordt daarbij een appel gedaan op onszelf? Was het niet de Nederlandse politie die de Joden arresteerde? Was het niet Nederland die geen steun verleende aan de Joodse vluchtelingen uit het oosten? Was het niet juist onze eigen koningin die geen kamp naast het Loo wilde? Historische feiten zwaar onderbelicht. Liever zien we beelden van verzet en onderduikers.

Twee minuten stilte is wellicht genoeg om de gevolgen van oorlogen te overpeinzen, maar het is geenszins genoeg om de oorzaken te doorgronden. Gevolgen zijn achteraf makkelijk te overzien. Doden zijn telbaar. Oorzaken liggen veelal dieper. Graaf je diep genoeg dan zijn schuldigen onschuldig en onschuldigen schuldig. Zoek je het tot de bodem uit, dan blijkt dat de wereld niets veranderd is. Met zwijgen wordt niets opgelost.