Vanuit de hele wereld reageert men geschokt op de daden van Anders Behring Breivik. Nog voordat er details bekend waren over de achtergronden en motieven van de dader werd in het nieuws al flink gespeculeerd waar de kogel ditmaal vandaan kwam. Toen bleek dat Breivik geen moslim-extremist was en blond haar en blauwe ogen had, koos men in de analyse voor een veilige optie: Breivik is gewoon een eenzame gestoorde gek met kortsluiting in zijn bovenkamer. Een "lone wolf". Een incidentje.

Met het verschijnen van het Manifest van Breivik bleek al snel dat hij helemaal zo gek nog niet was. Vrij helder geeft hij de beweegredenen en achtergronden van zijn daden weer. Ook de aanslagen zelf blijken minutieus voorbereid en tot in de kleinste details uitgewerkt. Zijn taak, zijn missie, zijn ideologie. Als echte kruisridder zou hij de strijd aangaan tegen het kwaad en was bereid te sterven voor zijn "goede zaak".

Zijn Opus doet religieus aan, en daarmee verschilt zijn Manifest weinig van de erkende "goede boeken". De Bijbel en Koran staan bol van vooroordelen en intolerantie. Ook geweld tegen andersdenkenden wordt niet geschuwd. Als het Breivik puur om het moorden ging had hij eenvoudig een bestaande ideologie uit de kast kunnen pakken. Dat had hem een boel schrijfwerk gescheeld en dan was het voor het publiek ook eenvoudiger geweest om zijn daden vanuit cultuurrelativisme en religieus extremisme te kunnen beredeneren.

Helaas was de haat van Breivik niet zo zwart-wit. De richting waarin onze westerse wereld zich beweegt stond hem niet aan. Net als vele mensen verafschuwt hij de globalisering, de afschaffing van nationale identiteiten en versnippering van de samenleving. Kapitalisme, socialisme, individualisme en consumentisme hebben veel kapotgemaakt de afgelopen decennia. Ze zijn, behalve de drijvende krachten achter de huidige westerse maatschappij, enkel ideologieën en pretenderen, evenals verworpen en "slechte" ideologieën uit het verleden, de beste intenties te hebben. Bovendien dicteert de historie ook dat elke ideologie een nare keerzijde heeft: Ze duldt per definitie geen tegenstand en is uitermate slecht in zelfreflectie. Het is naïef om te denken dat het huidige westerse systeem anders is.

Het onvermogen om in controle te kunnen blijven over zijn eigen leven moet Breivik tot wanhoop hebben gedreven. Wat voor velen een multiculturele globale droom in wording is, was voor hem een vleesgeworden nachtmerrie. Dit gevoel van machteloosheid leeft onder velen in Europa. Met de komst van de Europese Unie en haar toenemende macht worden eenvoudige burgers steeds meer hulpeloze schaapjes. Van echte democratie is al lang geen sprake meer. Een mens rest maar twee keuzes: Slikken of stikken. We worden geleefd.

Breivik zag echter een derde optie. Actie. Met zijn daad wilde hij een statement maken tegen zijn "onderdrukkers". Een glorieuze verzetsdaad, in plaats van lijdzaam toezien hoe zijn visie op een ideale toekomst om zeep werd geholpen. Zijn eigen doorgeschoten ideologie tegen alle andere doorgeschoten ideologieën.

Zijn uiteindelijke daden zijn niet als heldhaftig ontvangen, maar ook niet specifiek als terreur. Een martelaar is hij ook niet geworden. Men kan er weinig mee. Verder dan een gestoorde lafbek met een fanatieke achtergrond komt men niet. Logisch ook, niemand zag dit aankomen en hij past niet in een standaard hokje. Waarom? De wisselende analyses op televisie bieden geen uitkomst. Niemand weet waar de Jihadistische voorvechter van conservatief Westers gedachtegoed vandaan kwam. Daar moeten we het mee doen.

Stiekem weten we het wel, maar niemand durft het te benoemen. Het feit wil dat onze geweldige progressieve Westerse seculiere multiculturele liberale moderne utopische samenleving in staat is gebleken een dodelijke tegenstander op eigen bodem voort te brengen. Een schok voor een ieder die dacht dat dit onmogelijk was in onze superieure Westerse cultuur. Het heeft lang geduurd, toch was het nu zover. Een product die zich actief tegen haar fabrikant keert. Blijft het bij een incident of zijn er dramatische structurele fouten in het ontwerp van onze samenleving geslopen?
Let wel: De kogels kwamen niet van extreemlinks of extreemrechts ditmaal. De kogels kwamen vanuit ons eigen midden.

Om herhaling te voorkomen moeten de taboes van tafel en dialoog met de burger weer centraal staan. Kritisch naar ons eigen systeem kijken is ook een must. Beweegt Europa nog wel in de zelfde richting als haar burgers of wordt de kloof alleen maar groter? Mensen die niet gehoord worden, zijn in staat tot ongehoorde dingen. Gaat de zwijgende meerderheid gedwee mee in alles of slijpen ze in stilte de messen?

Het is te hopen dat Breivik niet het eerste defecte schaap over de dam is. In de regel volgen er meer. Tot die tijd is hij een eenzame wolf. Een incidentje.